Middeleeuwen (500-1500)

Het Middelnederlandse Reinaert-verhaal werd naar alle waarschijnlijkheid rond 1180 geschreven. Uit deze tijd is echter geen handschrift bewaard gebleven; de oudste overgeleverde tekstgedeelten zijn te vinden in enkele handschriftfragmenten uit de 13e eeuw. De volledige versie van het verhaal is aan ons overgeleverd in twee handschriften van rond 1400. Dierenverhalen en sprookjes met dieren in de hoofdrol waren al vroeg in de Middeleeuwen erg geliefd. De oudste op schrift gestelde dierenverhalen zijn in het Latijn geschreven, maar uit de twaalfde eeuw zijn ook een aantal Franse dierdichten bekend die later werden verzameld in de Roman de Renart. De inhoud van een van deze Franse verhalen, Li Plaid, is in grote lijnen gelijk aan de eerste helft van onze Reinaert. Het tweede deel wijkt echter af van het Franse voorbeeld. De Middelnederlandse voortzetting heeft een - psychologisch beschouwd - sterkere voortzetting. T&T Klassieken is de aanduiding voor een reeks literair historische tekstuitgaven van Uitgeverij Taal & Teken. Al sinds 1982 worden deze boeken op vrijwel alle scholen in het voortgezet onderwijs gebruikt.

Met zijn boek ‘De Tempeliers’ brak Dan Jones in 2019 door bij het Nederlandstalige publiek. In de twaalfde eeuw richtten negen ridders de Orde van de Tempeliers op. De broederschap moest de pelgrims in het Heilige Land beschermen. De pelgrims legden een gelofte van armoede en gehoorzaamheid af, en werden daardoor in 1129 erkend door de kerk. Verenigd onder het rode kruis trokken ze ten strijde in de naam van God. In ‘De Tempeliers’ vertelt Dan Jones de geschiedenis van de grootste religieuze ridderorde uit de geschiedenis.

Facsimile heruitgave naar de vijfde herziene druk, de laatste uitgave waar Johan Huizinga persoonlijk aan heeft meegewerkt. Historicus Johan Huizinga verhaalt in Herfsttij der middeleeuwen van de laatmiddeleeuwse cultuur van de Nederlanden en Frankrijk. Een cultuur die in de twaalfde en dertiende eeuw nog jong was en vol dynamiek zat. Huizinga legt in zijn werk de focus op de veertiende en vijftiende eeuw, die hij zag als een periode van culturele en maatschappelijke neergang.

De middeleeuwen: een donkere periode waarin geweld regeert en mannen de samenleving domineren. Vrouwen komen er amper aan te pas, zo luidt het cliché. Dit boek brengt een ander verhaal. ‘Wijven’, het middeleeuwse woord voor vrouwen, zijn het hoofdpersonage. In de Lage Landen hadden vrouwen veel rechten, die ze gebruikten om handel te drijven, hun mening te verkondigen en hun wil door te drukken. 'Wijvenwereld' hangt een verrassend beeld op van de late middeleeuwen, de periode tussen 1250 en 1550. De auteurs gaan op zoek naar vrouwen die protesteerden, trouwden, vrijden en werkten. Dit boek laat rijke onderneemsters, ambachtsvrouwen, begijnen, criminelen, prostituees... aan het woord, en richt zijn schijnwerpers dus op een wonderlijke ‘wijvenwereld’. Jelle Haemers (1980) doceert politieke en sociale geschiedenis van de late middeleeuwen en focust zich op stadsgeschiedenis van de Nederlanden. Andrea Bardyn (1991) onderzoekt de genderongelijkheid in de middeleeuwse economie en machtsverhoudingen binnen het huwelijk. Chanelle Delameillieure (1992) voert onderzoek naar huwelijksconflicten in de laatmiddeleeuwse Zuidelijke Nederlanden. De drie auteurs zijn allen verbonden aan de KU Leuven. ‘Wijvenwereld is een boek dat een wereld opent en een aftands wereldbeeld sluit. Het sloopt clichés over vrouwen in de middeleeuwen en toont een fascinerende wereld in de plaats. Eindelijk!’ - Jeroen Olyslaegers ‘Dit boek laat zien hoe spannend de middeleeuwen worden als het vizier op vrouwen in de de Lage Landen wordt gericht. Een ongekend rijke wereld gaat voor ons open. Door de blik te richten op vrouwen, komt het leven van gewone mensen tot leven.’ - Els Kloek

Een duizendjarig avontuur, dat is wat bestsellerauteur Dan Jones maakt van zijn nieuwe geschiedenis van de middeleeuwen ‘Van Rome tot Rome’. Hij begint in 410 bij de ineenstorting van het Romeinse Rijk en eindigt weer in Rome als keizer Karel V in de zestiende eeuw opnieuw voor de poorten van de stad staat. In een duizelingwekkend tempo laat Jones zien hoe het Westen de oude wereld herbouwde en de rest van de wereld ging domineren: door te ontdekken, ontwikkelen of domweg te stelen. ‘Van Rome tot Rome’ is een boek over – en voor – een tijd van diepgaande verandering.

‘Vorsten van Albion’ van Dan Jones is een kroniek van acht generaties van de beste en slechtste koningen en koninginnen die Engeland ooit heeft gekend. Ze maakten deel uit van het huis Plantagenet, en hun geschiedenis is die van Engeland en Groot-Brittannië. Deze eerste koninklijke dynastie van Engeland heerste ruim driehonderd jaar over Albion, van 1154 tot 1485. De van oorsprong uit Anjou afkomstige vorsten zorgden ervoor dat Engeland uit de middeleeuwen tevoorschijn kwam als een zeer georganiseerd rijk, dat heerste van Schotland tot Jeruzalem.

In 1349 werd Vlaanderen getroffen door een catastrofe die een derde van de hele Europese bevolking meenam in het graf: de Zwarte Dood. De pest was wellicht een van de grootste rampen uit onze geschiedenis. Meedogenloos sloeg de ziekte toe: rijk noch arm werd gespaard. Historicus Joren Vermeersch ontkracht de mythe dat Vlaanderen minder hard getroffen werd dan andere streken. Die plotse terugval in bevolking bracht onverwacht zware economische gevolgen met zich mee, die resulteerden in sociale conflicten en migratiegolven. Dat zorgde voor een felle politieke tegenreactie in heel Europa. In een wervelende stijl en gestaafd door talloze archiefbronnen vertelt de auteur hoe de Zwarte Dood Vlaanderen en Europa voor altijd veranderde. ‘In dit bijzonder leesbaar en interessant boek biedt Joren Vermeersch vanuit die ene traumatische gebeurtenis een inkijk in heel wat facetten van het toenmalige Vlaanderen.’ – prof. Jan Dumolyn (UGent) Joren Vermeersch (1981) is master in de Rechten met post-masters Internationaal en Europees Recht (UGent, Coimbra, Wroclaw) en master in de Geschiedenis (UGent). In 2015 won hij de André Schaepdrijverprijs voor zijn studie over de Zwarte Dood.

'Noormannen: de Vikingsaga 793-1241' van John Haywood beschrijft de rijke cultuur van de Vikingen in de volle breedte. Dit indrukwekkende boek volgt de weg van de Vikingen vanaf hun Noorse godenwereld in de achtste eeuw tot hun plek in het christelijke Europa in de dertiende eeuw. Het vertelt over de taal, de kunst en de technologie, de wetten en gebruiken en het belang van de Noorse mythologie. Haywood schrijft aantrekkelijk proza, waardoor het verhaal voor een breed publiek toegankelijk wordt. Hij beschrijft de aanvallen in het noorden van Europa, de moord op de skald en over verhalenverteller Snorri Sturluson op IJsland. Haywood laat de saga's herleven en vertelt over historische plaatsen in Amerika, Azië en Europa, met de Noormannen als ontdekkingsreizigers, veroveraars en kruisvaarders. Een uniek en bijzonder lezenswaardig werk.

In de vijftiende eeuw streden drie families om de Engelse troon: de families Lancaster, York en Tudor. De strijd tussen de huizen Lancaster en York is de geschiedenis ingegaan als de Rozenoorlogen (1455-1485). Die eindigden toen Hendrik Tudor de macht greep en zich liet kronen als Hendrik VII. De Tudors kwamen aan de macht, ten koste van het huis York. De vijftiende-eeuwse burgeroorlogen waren de langste en bloedigste uit de Engelse geschiedenis. In relatief korte tijd ging de kroon maar liefst vijf maal over in andere handen. Dan Jones vertelt deze interessante geschiedenis op meeslepende wijze. ‘Gevecht om de troon’ is het zelfstandig te lezen vervolg op Jones’ ‘Vorsten van Albion’.

'Middeleeuws'. Zelden wordt een term zo misbruikt. Iedereen begrijpt meteen wat je bedoelt wanneer je een fenomeen als middeleeuws omschrijft: achterhaald, primitief, barbaars, mensonterend. Want dat zijn de middeleeuwen in de populaire verbeelding. Een periode waarin iedereen stinkt, angst en bijgeloof heerst, vrouwen niks te zeggen hebben, en je voor een akkefietje aan de galg hangt. Maar waar komen die clichés vandaan? Waarom zijn ze zo hardnekkig? En hoe zat het dan écht met die middeleeuwse toestanden? Tien jonge experten uit Vlaanderen en Nederland laten je via de verrassende resultaten van recent wetenschappelijk onderzoek kennismaken met echte middeleeuwse mensen voorbij de clichés. Middeleeuwers die veel meer met ons gemeen hebben dan je zou denken. Want de Lage Landen werden in de middeleeuwen net zoals vandaag bevolkt door mondige burgers, kritische geesten, vrijgevochten vrouwen en wereldse reizigers, mensen die hun wereld zo logisch en goed mogelijk organiseerden. Wie voorbij de stereotype denkbeelden kijkt, ontdekt dan ook een leefwereld waarin middeleeuws eigenlijk vrij herkenbaar in de oren klinkt.

Het jaar 1000. Uit het niets scheppen de nazaten van de Karolingische vorsten tussen Maas en Schelde een land: het hertogdom Brabant. Vanuit het kleine Leuven en met de machtige abdij van Nijvel als eerste steunpunt haalden ze met grote hardnekkigheid gebieden binnen: steden als Brussel, Tienen, Gembloers, Antwerpen en Breda vallen onder hun bevoegdheid. Rond 1200 worden ’s-Hertogenbosch (het bos van de hertog al) en tal van andere steden, zoals Turnhout, Helmond en Eindhoven gesticht. De vorming en opgang van Brabant is een ingewikkelde puzzel van talloze gebeurtenissen, veldslagen, huwelijken, tragische overlijdens en bittere strijd om de macht. Voor het eerst krijgt de lezer het hele verhaal in chronologische volgorde en in een begrijpelijke taal, met bovendien meer dan honderd vertaalde citaten uit charters en verhalen van auteurs, die het vanaf de eerste rij hebben meegemaakt. Edward De Maesschalck is dr. in de geschiedenis en auteur van veelgeprezen boeken over de geschiedenis van de Nederlanden. Bij Sterck & De Vreese publiceerde hij Moed en tegenspoed. Edelvrouwen in de Bourgondische tijd.

In ‘Karel de Grote’ verbeeldt hoogleraar en historicus Dick Harrison met veel detail en boeiende wetenswaardigheden het verhaal van Karel de Grote, de vorst die het Frankische Rijk tot het grootste West-Europese rijk van de vroege middeleeuwen maakte. Weinig heersers hebben door de eeuwen heen zoveel betekend voor de politieke en culturele ontwikkeling van Europa. Echter, in de loop der tijd heeft de legendarische keizer de historische figuur overgenomen. De scheidslijn tussen wat waargebeurd en wat legende is, is flinterdun. Aan de hand van verhelderende bronnen en actuele wetenschappelijke inzichten vertelt deze biografie over Karel de Grote, zijn prestaties en zijn tijd. Met ruim zestig afbeeldingen in kleur.

'Vikingen' door Luit van der Tuuk is een standaardwerk over de Vikingen en Noormannen in België en Nederland. In de vroegste geschiedenis van onze landstreken spelen de Vikingen een belangrijke rol. Dit haast mythisch geworden volk uit het noorden had in de negende en tiende eeuw vele grafplaatsen en nederzettingen in Nederland en België. 'Vikingen in de Lage Landen' laat zien waar de Noormannen zich bevonden en welke sporen ze hebben nagelaten. Daarnaast gaat Luit van der Tuuk in op de cultuur, kunst en religie van de Vikingen. 'Vikingen' bevat meer dan 150 afbeeldingen en kaartjes om de geschiedenis tastbaar te maken. Luit van der Tuuk is conservator van Museum Dorestad en beheerder van de website Gjallar, geheel gewijd aan de Noormannen. Hij is befaamd vanwege zijn publicaties over de eerste eeuwen van de geschiedenis. Zijn boek 'De eerste Gouden Eeuw' werd bekroond met de W.A. van Es-prijs.

Met zijn boek ‘De Tempeliers’ brak Dan Jones in 2019 door bij het Nederlandstalige publiek. In de twaalfde eeuw richtten negen ridders de Orde van de Tempeliers op. De broederschap moest de pelgrims in het Heilige Land beschermen. De pelgrims legden een gelofte van armoede en gehoorzaamheid af, en werden daardoor in 1129 erkend door de kerk. Verenigd onder het rode kruis trokken ze ten strijde in de naam van God. In ‘De Tempeliers’ vertelt Dan Jones de geschiedenis van de grootste religieuze ridderorde uit de geschiedenis.

In ‘De Saksen’ gaat Luit van der Tuuk op zoek naar de Saksische collectieve identiteit. De term ‘de Saksen’ wordt door de geschiedenis heen vrijelijk gebruikt, maar wat – of beter gezegd: wie – we daartoe rekenen verschilt al sinds de oudheid. Niets blijkt zo kneedbaar als deze term in vroegmiddeleeuwse geschriften, die vaak gekleurd zijn door een politieke agenda. Wie waren deze Saksen? Hoe leefden ze? En wat maakte hen zo interessant voor grootheden als Karel de Grote? Van de drie bekendste middeleeuwse bevolkingsgroepen uit het Nederlandse taalgebied – de Franken, de Friezen en de Saksen – is er geen zo enigmatisch als de Saksen. Van der Tuuk legt feit en fabel naast elkaar en ontrafelt zo de geschiedenis van een veelzijdig volk.

‘Vorsten van Albion’ van Dan Jones is een kroniek van acht generaties van de beste en slechtste koningen en koninginnen die Engeland ooit heeft gekend. Ze maakten deel uit van het huis Plantagenet, en hun geschiedenis is die van Engeland en Groot-Brittannië. Deze eerste koninklijke dynastie van Engeland heerste ruim driehonderd jaar over Albion, van 1154 tot 1485. De van oorsprong uit Anjou afkomstige vorsten zorgden ervoor dat Engeland uit de middeleeuwen tevoorschijn kwam als een zeer georganiseerd rijk, dat heerste van Schotland tot Jeruzalem.

Petrarca’s "Brieven van een bejaard man" geven een veelzijdig beeld van het politieke, godsdienstige, literaire en sociale leven in Noord-Italië en bieden een intieme blik op zijn latere jaren.

In de vijftiende eeuw streden drie families om de Engelse troon: de families Lancaster, York en Tudor. De strijd tussen de huizen Lancaster en York is de geschiedenis ingegaan als de Rozenoorlogen (1455-1485). Die eindigden toen Hendrik Tudor de macht greep en zich liet kronen als Hendrik VII. De Tudors kwamen aan de macht, ten koste van het huis York. De vijftiende-eeuwse burgeroorlogen waren de langste en bloedigste uit de Engelse geschiedenis. In relatief korte tijd ging de kroon maar liefst vijf maal over in andere handen. Dan Jones vertelt deze interessante geschiedenis op meeslepende wijze. ‘Gevecht om de troon’ is het zelfstandig te lezen vervolg op Jones’ ‘Vorsten van Albion’.

Wie is de grootste Vlaming ooit? Pater Damiaan, Ambiorix, Vesalius, Mercator? Keizer Karel misschien, maar kan je die een Vlaming noemen, ook al is hij geboren in Gent? Wie in de lijstjes nooit voorkomt, is Mathilde van Vlaanderen, echtgenote van Willem van Normandië en koningin van Engeland van 1066 tot 1083. Wie doet beter? Al zo lang is het oorverdovend stil rond Mathilde, terwijl zij zo'n grote rol speelde als historisch figuur. De auteurs herstellen dit onrecht. De bronnen zijn schaars, maar voldoende om de figuur van Mathilde van Vlaanderen uitgebreid te schetsen in de context van het graafschap van Vlaanderen en het Anglo-Normandische Rijk van bijna duizend jaar geleden.

In dit deel van de 24 uur-serie bekijken we het dagelijks leven van de Vikingen. Deze zeelieden staan bekend als gewelddadige plunderaars, maar dat is maar een deel van het verhaal. In het middeleeuwse Scandinavië vonden enorme politieke, technologische en religieuze veranderingen plaats. Vikingexpert Kirsten Wolf laat ons kennismaken met 24 verschillende personages, van koningen, krijgers en scheepsbouwers – hoe werden de gevreesde Vikingschepen gebouwd – tot boeren, bakkers, vrouwelijke strijders, dichters en runensnijders. Door hen een dag te volgen krijgen we een goed beeld van het leven in deze complexe en zeer invloedrijke samenleving die we eigenlijk niet echt goed kennen. Kirsten Wolf doceert Oudnoorse/ IJslandse taal en letterkunde en Scandinavische taalwetenschap aan de University of Wisconsin-Madison en heeft haar doctoraat behaald aan het University College London. Ze heeft al een aantal boeken over de Vikingen op haar naam staan.

‘Koningsdrama’ van Helen Castor is een studie over de psychologie van macht en mannelijkheid, en over een land in crisis. De neven Richard van Bordeaux en Hendrik Bolingbroke scheelden slechts drie maanden. Ze waren tien jaar oud toen Richard in 1377 tot koning van Engeland werd gekroond. De twee jongens groeiden samen op, hun levens verweven, hun persoonlijkheden uiterste tegenpolen. Richard had een vast geloof in zijn eigen door God gegeven majesteit. Hij ontwikkelde zich tot een tiran en regeerde op basis van willekeur in plaats van de wet. Tot Hendrik hem op 32-jarige leeftijd moedig afzette en zichzelf tot koning van Engeland uitriep. In deze indrukwekkende dubbelbiografie toont Helen Castor wat er gebeurt wanneer een heerser macht boven de belangen van zijn volk stelt; hoe een natie tot wankelen werd gebracht, maar stand hield. ‘Dit boek is onvoorstelbaar goed. Ik kan het niet genoeg aanbevelen.’ - Dan Jones, auteur van onder andere ‘De Tempeliers’ en ‘Hendrik V’

In de middeleeuwen hadden landerijen, wegen of wateren rondom het dorp Warmond allemaal een eigen naam. Net als de straatnamen van tegenwoordig duidden deze namen bepaalde plekken in de ruimte aan. Men spreekt van toponiemen, wat letterlijk plaats-namen betekent. Anders dan hedendaagse straten of pleinen, die op gezag van de lokale overheid naar de ene of andere overleden president e.d. vernoemd worden, werden historische toponiemen vaak spontaan bedacht door de gewone man. Benoemingsmotieven waren divers: een stuk land kon heten naar zijn vorm (Ommeloper), naar de dieren of gewassen die erop stonden (Koe-venne, Haverkamp), naar de eigenaar of pachter (Kromme Hendrikkamp, Goswijnvenne), naar de (on)vruchtbaarheid van de grond (Hongerveld) en nog zoveel meer. Daarin schuilt een zekere magie. Ongemerkt vertellen toponiemen iets over het land in een ver verleden. Feitelijk zijn toponiemen korte ooggetuigenverslagen van mensen die heel lang geleden leefden. In dit "Warmonds toponymisch woordenboek" geeft de auteur een inventaris van de vele Warmondse toponiemen die hij in de historische bronnen is tegengekomen. Steeds is geprobeerd om het toponiem in de ruimte te plaatsen.

Vóór de verwoestingen van het beleg van Leiden (1573-1574) was Warmond een indrukwekkend dorp. De twee kloosters en vier grote kastelen die Warmond sierden spreken al lange tijd tot de verbeelding van historici, die daar dan ook heel wat publicaties aan hebben gewijd. Over het middeleeuwse dorp is echter veel minder bekend. Hoe oud is de historische dorpskern? Hoe zag dat eruit? Wie woonden in het middeleeuwse Warmond? En is de plattegrond van het middeleeuwse dorp nog herkenbaar in het huidige stratenpatroon? De "Atlas van Laatmiddeleeuws Warmond" geeft op bovenstaande vragen een antwoord. De auteur doet uitgebreid verslag van zijn onderzoek in de archieven en maakt de lezer deelgenoot van zijn gepuzzel op weg naar heldere antwoorden. Bevindingen worden geprojecteerd op de bekende 17de-eeuwse kaart van Warmond door Johannes Dou. Met dit boek krijgt de lezer een gedetailleerde gids om het middeleeuwse dorp Warmond te verkennen.

Het Liber Floridus is een wereldberoemd handschrift uit de twaalfde eeuw en de oudste geïllustreerde encyclopedie ooit. Het werd geschreven in het Latijn door een kanunnik in het toen nog Vlaamse Sint-Omaars. Het origineel wordt nog steeds bewaard in de Universiteitsbibliotheek Gent – Boekentoren. De auteur verzamelde alles van wat de mens 900 jaar geleden wist over de wereld: religie, astronomie, geografie, dieren, planten, filosofie, geschiedenis... Wat het ‘gebloemde boek’ zo uniek maakt, is dat het zo rijk en schitterend geïllustreerd is. Dit boek geeft alle handgeschilderde folio’s precies weer zoals ze in het handschrift staan. Auteur Albert Derolez geeft tekst en uitleg bij de volledige inhoud, de samenstelling en de historische achtergrond van het Liber Floridus. Een stuk buitengewone geschiedenis ontsluierd!

In de vijftiende eeuw streden drie families om de Engelse troon: de families Lancaster, York en Tudor. De strijd tussen de huizen Lancaster en York is de geschiedenis ingegaan als de Rozenoorlogen (1455-1485). Die eindigden toen Hendrik Tudor de macht greep en zich liet kronen als Hendrik VII. De Tudors kwamen aan de macht, ten koste van het huis York. De vijftiende-eeuwse burgeroorlogen waren de langste en bloedigste uit de Engelse geschiedenis. In relatief korte tijd ging de kroon maar liefst vijf maal over in andere handen. Dan Jones vertelt deze interessante geschiedenis op meeslepende wijze. ‘Gevecht om de troon’ is het zelfstandig te lezen vervolg op Jones’ ‘Vorsten van Albion’.

‘Vorsten van Albion’ van Dan Jones is een kroniek van acht generaties van de beste en slechtste koningen en koninginnen die Engeland ooit heeft gekend. Ze maakten deel uit van het huis Plantagenet, en hun geschiedenis is die van Engeland en Groot-Brittannië. Deze eerste koninklijke dynastie van Engeland heerste ruim driehonderd jaar over Albion, van 1154 tot 1485. De van oorsprong uit Anjou afkomstige vorsten zorgden ervoor dat Engeland uit de middeleeuwen tevoorschijn kwam als een zeer georganiseerd rijk, dat heerste van Schotland tot Jeruzalem.

Petrarca’s "Brieven van een bejaard man" geven een veelzijdig beeld van het politieke, godsdienstige, literaire en sociale leven in Noord-Italië en bieden een intieme blik op zijn latere jaren.

'De Floris ende Blancefloer' is een goed voorbeeld van een hoofse ridderroman. Dit genre ontstaat in de 2e helft van de 13e eeuw in Frankrijk. Na de waardering voor de krijgshaftigheid in de voorhoofse ridderromans begint men de voorkeur te geven aan verhalen waarin beschaafde omgangsvormen en de verering voor de vrouw een grote rol spelen. De hoofse ridderromans worden naar de herkomst van de vertelstof wel in 4 soorten onderverdeeld: a. Klassieke Ridderromans; b. Britse of Keltische romans; c. Sprookjesromans; d. Oosterse romans. Dit boek is uiteraard een Oosterse ridderroman. Het nogal sentimentele verhaal gaat over een allesoverheersende liefde tussen twee kinderen: een meisje uit het christelijke Frankrijk en een koningszoon uit het islamitische Spanje. Diens vader wil deze liefde verijdelen en verkoopt het meisje als slavin naar het Midden-Oosten. Floris gaat op zoek naar de voor hem onmisbare geliefde en krijgt haar na vele avonturen terug. Deze uitgave bevat de volledige vertaling van het middeleeuwse verhaal, met fragmenten van de oude tekst. T&T Klassieken is de aanduiding voor een reeks literairhistorische tekstuitgaven van Uitgeverij Taal & Teken. Al sinds 1982 worden deze boeken op vrijwel alle scholen in het voortgezet onderwijs gebruikt.

In "Byzantium: Van Constantijn tot Constantinopel - Cultuurgeschiedenis van het Byzantijnse Rijk" neemt historicus en cultuurwetenschapper MJ van Hagen de lezer mee op een fascinerende reis door meer dan duizend jaar geschiedenis. Dit meeslepende werk ontrafelt de complexe erfenis van het Byzantijnse Rijk, dat niet alleen als de directe erfgenaam van het oude Rome fungeerde, maar ook als een bakermat van de orthodoxe christelijke wereld. Van de oprichting van Constantinopel door keizer Constantijn de Grote in 330, tot de val van de stad in 1453, belicht Van Hagen de scharniermomenten die Byzantium maakten tot wat het was: een kruispunt van culturen, religies en politieke ambities. Met oog voor detail wordt de lezer meegenomen langs de triomfen en tragedies van dit unieke rijk. De rol van Constantijn de Grote wordt op een bijzondere manier belicht: niet alleen als de grondlegger van een nieuwe hoofdstad, maar ook als visionair die het christendom wist te verankeren in de fundamenten van het rijk. Hoe wist Byzantium zichzelf staande te houden in een turbulente wereld van barbaren, moslimlegers en kruisvaarders?

In de Herzog August Bibliothek te Wolfenbüttel (Nedersaksen) ligt een vijftiende-eeuws, papieren handschrift dat naast middeleeuwse teksten ook prachtige miniaturen bevat van de zeven planeten, de twaalf tekens van de dierenriem en allerlei natuurverschijnselen. Dit handschrift werd tussen 1460 en 1470 vervaardigd in (de omgeving van) Utrecht. Hoe en wanneer het in Wolfenbüttel terecht is gekomen, onttrekt zich aan onze waarneming. Vaststaat dat het in de zeventiende eeuw (samen met twee andere handschriften) in een leren band werd gebonden. De teksten zijn afwisselend in het Latijn en het Middelnederlands geschreven. Ze bevatten verhandelingen over aderlaten, over tijdrekenkunde, over kosmologie en astrologie en over de invloed van de maan op de aarde en haar bewoners. Welke middeleeuwse leef- en denkwereld spreekt uit deze teksten? Wat zegt de inhoud en structuur van de teksten ons over de bedoeling van degene die het boek liet maken? Hoe verhoudt het Latijn zich tot het Middelnederlands? Wie is er verantwoordelijk voor de mooie miniaturen? Al deze vragen komen in deze publicatie aan bod. Voor het eerst worden nu alle teksten (zowel de Latijnse als Middelnederlandse) uitgegeven met een vertaling in hedendaags Nederlands, samen met alle ‘illustraties’ zodat iedere belangstellende kan genieten van dit wonderschone middeleeuwse boek.

‘Moeders, mystici en maîtresses’ van Luit van der Tuuk gaat over de vroegmiddeleeuwse vrouwen die zich niet bij hun door mannen bepaalde rol neerlegden, maar een eigen lijn trokken. Zij bewezen dat de verhouding man-vrouw verre van zwart-wit is, en daarmee zijn ze nog steeds een bron van inspiratie voor vrouwen die vandaag de dag voor emancipatie strijden. In alle periodes van de geschiedenis wordt de rol van de vrouw onderschat en onderbelicht. Dit geldt misschien nog het meest voor de vroege middeleeuwen. En dat is erg spijtig, zo betoogt Luit van der Tuuk. Door te kijken naar de positie van de vrouw in de samenleving, hun identiteit en de kenmerken die aan hen werden toegeschreven wordt duidelijk dat het stereotiepe denkbeeld over deze periode allesbehalve correct is. Ja, mannen legden vrouwen talloze en uiteenlopende restricties op, maar daar is nog niet mee gezegd dat vrouwen zich daaraan hielden.

1231. Paus Gregorius IX rekruteert dominicanen als de eerste inquisiteurs. Aanvankelijk richten ze hun pijlen op katharen en waldenzen, daarna op bekeerde joden, melaatsen, spirituele franciscanen, begijnen en tempeliers. Duizenden sterven op de brandstapel. De auteur vertrekt van de getuigenissen van de middeleeuwse inquisiteurs en hun slachtoffers. Bisschop Jacques Fournier verhaalt in zijn inquisitieregisters hoe hij de bekeerde jood Baruch probeert te overtuigen van Jezus' menselijke én goddelijke natuur. Paus Clemens v geeft de grootmeester van de tempeliers de pauselijke absolutie in het Perkament van Chinon (hoewel die grootmeester enkele jaren later toch op de brandstapel belandt). Dante Alighieri laat in zijn Divina Commedia de ketters jammeren en weeklagen vanuit gloeiendhete graftomben. En natuurlijk is er ook de Grootinquisiteur van Fjodor Dostojevski die uitlegt waarom hij niet van Jezus houdt. Dit boek is de neerslag van de persoonlijke zoektocht van de auteur naar historische waarheid, langs middeleeuws procesrecht en dito bronnen, maar ook langs hedendaagse schrijvers. Een boek over boeken, gekruid met een flinke dosis onderzoeksjournalistiek en persoonlijke bemerkingen. Bernadette Demeulenaere is doctor in de rechten en criminologe.

1918. Een jonge verpleegster, Mina Hendriks uit ’s-Hertogenbosch, huwt met een gevluchte Belgische militair, Gustave Scohier uit Charleroi. Ze krijgen twee zonen, trekken naar Congo en komen later in België terecht in de turbulentie van de Tweede Wereldoorlog. Getekend door hun ervaringen keren ze daarna terug naar Afrika. Joop Boelens groeit op met de fascinatie voor het spannende leven van zijn Belgische oudoom en -tante. De verhalen over hun heldhaftige belevenissen bevatten, zo blijkt, flarden waarheid, vele leugens en tegenstrijdigheden. Jaren later, als de familie al bijna vergeten is, gaat hij op zoek naar de waarheid, gestuurd door zijn herinneringen, gevonden brieven en wat foto’s. Hij spoort mensen op die hen gekend hebben en doet diepgaand onderzoek in archieven in diverse landen. Het levert verbijsterende en ontroerende verhalen op: over het verzetswerk ‘Zero’, de gruwel van de nazi-kampen, de executie van de verzetshelden, de ‘verrader’ die tien jaar lang onschuldig in de gevangenis zit, de apartheid in Congo en Zuid-Afrika, de goud- en diamantsmokkel en het niemands kind met onbekende vader en moeder. Het boek dat leest als een detectivestory neemt de lezer mee op een verontrustende zoektocht door Europa en Afrika op de zenuwknopen van de 20ste eeuw. Joop Boelens studeerde Frans, Nederlands en literatuurwetenschap.

Brugge, Grote Markt, 22 maart 1488. Pieter Lanchals, topambtenaar van de Bourgondische vorst Maximiliaan van Oostenrijk, wordt onthoofd. Deze executie betekent een eindpunt in de strijd van de onderdanen tegen het machtsspel van de vorst en zijn onverzadigbare financiële honger. Pieter Lanchals klimt snel op de sociale ladder. Van loopjongen die het geld naar de troepen brengt tot de man die mee het financieel beleid bepaalt. Via zijn activiteiten komt Lanchals niet alleen in contact met vorsten, prelaten en hoge edellieden maar ook met de grote Italiaanse bankiershuizen en de milieus van kunstenaars en ambachtslieden. Het bij momenten brutale optreden van Pieter Lanchals toont de keerzijde van dit succesverhaal. Vooral de Vlaamse, Hollandse en Zeeuwse onderdanen betalen letterlijk een zeer hoge prijs voor de uitbouw van een ‘centrale’ staat.

Het jaar 1000. Uit het niets scheppen de nazaten van de Karolingische vorsten tussen Maas en Schelde een land: het hertogdom Brabant. Vanuit het kleine Leuven en met de machtige abdij van Nijvel als eerste steunpunt haalden ze met grote hardnekkigheid gebieden binnen: steden als Brussel, Tienen, Gembloers, Antwerpen en Breda vallen onder hun bevoegdheid. Rond 1200 worden ’s-Hertogenbosch (het bos van de hertog al) en tal van andere steden, zoals Turnhout, Helmond en Eindhoven gesticht. De vorming en opgang van Brabant is een ingewikkelde puzzel van talloze gebeurtenissen, veldslagen, huwelijken, tragische overlijdens en bittere strijd om de macht. Voor het eerst krijgt de lezer het hele verhaal in chronologische volgorde en in een begrijpelijke taal, met bovendien meer dan honderd vertaalde citaten uit charters en verhalen van auteurs, die het vanaf de eerste rij hebben meegemaakt. Edward De Maesschalck is dr. in de geschiedenis en auteur van veelgeprezen boeken over de geschiedenis van de Nederlanden. Bij Sterck & De Vreese publiceerde hij Moed en tegenspoed. Edelvrouwen in de Bourgondische tijd.

Met zijn boek ‘De Tempeliers’ brak Dan Jones in 2019 door bij het Nederlandstalige publiek. In de twaalfde eeuw richtten negen ridders de Orde van de Tempeliers op. De broederschap moest de pelgrims in het Heilige Land beschermen. De pelgrims legden een gelofte van armoede en gehoorzaamheid af, en werden daardoor in 1129 erkend door de kerk. Verenigd onder het rode kruis trokken ze ten strijde in de naam van God. In ‘De Tempeliers’ vertelt Dan Jones de geschiedenis van de grootste religieuze ridderorde uit de geschiedenis.

Hoe werd er in de middeleeuwen aangekeken tegen het moederschap? Wat werd er van vrouwen die moeder werden verwacht? En in hoeverre bepaalt dat onze eenentwintigste-eeuwse kijk op het moederschap? Die vragen onderzoekt de Spaanse hoogleraar geschiedenis María Jesús Fuente in haar boek ‘Licht van mijn ogen’. Ze concentreert zich op West-Europa en de landen rond de Middellandse Zee. Ze doet onderzoek naar zwangerschappen, bevallingen en het leven van moeders met kinderen. Daarbij maakt ze onderscheid tussen maatschappelijke positie en religie; het jodendom, het christendom en de islam. ‘Licht van mijn ogen’ is het indrukwekkende resultaat van een carrièrelang onderzoek naar vrouwen en moeders in de middeleeuwen.

In ‘Historische atlas van de Lage Landen 1257-1439’ beschrijft Sieg Monten de geschiedenis van België en Nederland aan de hand van twintig historische kaarten. Hij begint met de dood van Rooms-koning Willem II in 1256 en eindigt in 1439, wanneer de eerste fase van de Bourgondische eenmaking afgerond is. De kaarten tonen de politieke en militaire geschiedenis van het gebied dat nu België en Nederland is. Elke kaart overspant de regeerperiode van een Rooms-Duitse vorst. Op (een deel van) het graafschap Vlaanderen na vertegenwoordigde hij in de Lage Landen tussen de dertiende en de vijftiende eeuw het centrale gezag. De kaarten tonen de lezer hoe de Lage Landen evolueren en kaart voor kaart de vorm krijgen zoals we die vandaag de dag kennen. ‘Historische atlas van de Lage Landen 1257-1439’ is het zelfstandig te lezen vervolg op ‘Historische atlas van de Lage Landen’ 814-1256.