Archeologie

Als je wilt weten hoe oud een boom is, moet je zijn ringen tellen. Maar die jaarringen kunnen je veel meer vertellen dan dat. Dendrochronologie, de wetenschappelijke studie van jaarringen, levert een niet te onderschatten bijdrage aan ons begrip van de klimaatgeschiedenis van de aarde, de invloed ervan op de menselijke beschavingen in de afgelopen tweeduizend jaar en de complexe interactie tussen mens en natuur. In dit meeslepende boek neemt topwetenschapper Valerie Trouet je mee op een reis rond de aarde, van haar lab in Arizona tot afgelegen dorpen in Afrika en radioactieve bossen in Rusland. Aan de hand van verrassende verhalen - zoals hoe zonnevlekken piraten beïnvloeden, het geheim achter het imperium van Dzjengis Khan, het verband tussen de Egyptische farao's en vulkanen, ja zelfs de rol van olijven in de val van het Romeinse Rijk - laat ze zien hoe de studie van bomen ons ontzettend veel kan leren over de mens, zijn geschiedenis en zijn toekomst.   'Ik ben een dendroklimatoloog. Aan de hand van jaarringen bestudeer ik het klimaat uit het verleden en de invloed ervan op ecosystemen en samenlevingen. In dit boek wil ik ook de verhalen van mijn collega-dendrochronologen meenemen en tonen hoe de dendrochronologie zich vanuit haar nederige begin heeft ontwikkeld tot een van de belangrijkste instrumenten om de complexe interacties tussen bossen, mensen en het klimaat te bestuderen. De rode draad in dit boek is de geschiedenis van houtgebruik en ontbossing, die dendrochronologen in staat heeft gesteld het verleden te bestuderen en een bijdrage te leveren aan de leefbaarheid van onze planeet in de toekomst. De reis verloopt via allerlei omwegen en zit vol verrassingen. Ik spreek over houtcellen die kleiner zijn dan de diameter van een mensenhaar en over straalstromen die op dezelfde hoogte als vliegtuigen over het hele noordelijk halfrond razen. Ik verbind die twee met elkaar door middel van verhalen over piraten, marsmannetjes, samoeraikrijgers en Dzjengis Khan. Kortom: ik vertel jaarringverhalen die mij fascineren. Waarom? Omdat ik denk dat er behoefte aan is in het huidige klimaat van wantrouwen en onverschilligheid jegens wetenschappelijke ontwikkelingen. Ik hoop dat u in het beste geval een kleine tinteling van opwinding voelt wanneer u iets nieuws opsteekt uit dit boek. Het is dezelfde tinteling die ons wetenschappers prikkelt om door te gaan met ons werk.'   Winnaar Jan Wolkers Prijs 2020 voor het beste Nederlandstalige natuurboek

In de prehistorie hielden mannen zich bezig met jagen. Vrouwen verzamelden bessen, kookten en zorgden voor de kinderen. Zo staat het in de lesboekjes. Maar klopt dit beeld? Een internationaal team van meer dan dertig wetenschappers twijfelt er ernstig aan. Uit allerlei vondsten blijkt dat mevrouw sapiens, de prehistorische vrouw, veel machtiger en krachtiger was dan lang is gedacht. Thomas Cirotteau is auteur en regisseur. Hij maakte de documentaire Lady Sapiens en de internationaal bekroonde film Qui a tué Néandertal? Dr. Jennifer Kerner is docent prehistorie aan de Université Paris-Nanterre. Ze is tevens verbonden aan het CNRS (Centre National de la Recherche Scientifique) en aan verschillende musea. Eric Pincas is historicus en journalist. Hij is hoofdredacteur van Historia.

De hemelschijf van Nebra is een van de belangrijkste archeologische vondsten van de afgelopen eeuw. In 1999 werd de schijf door illegale schatzoekers ontdekt in midden-Duitsland, maar na een avontuurlijke odyssee wist archeoloog Harald Meller hem veilig te stellen om er nader onderzoek naar te kunnen doen. De bronzen schijf met gouden versierselen blijkt de oudst bekende voorstelling van de kosmos ter wereld. Het is het sensationele bewijs dat 3600 jaar geleden in het hart van Europa een tot nog toe onbekende, hoogontwikkelde cultuur heeft bestaan.  In De hemelschijf van Nebra schetst Meller samen met historicus Kai Michel niet alleen de spectaculaire gang van zaken rond de vondst van de schijf, maar ook de contouren van een fabelachtig prehistorisch imperium, dat tot nu toe volkomen onbekend was. Het rijk van Nebra was uitgestrekt en machtig, en onderhield contacten van Stonehenge tot aan Egypte en Mesopotamië. Zijn heersers lieten zich bijzetten onder enorme grafheuvels.  De hemelschijf van Nebra levert ons de sleutel tot een vrijwel spoorloos verdwenen wereld, waarin de ideeën over goden, macht en kosmos ingrijpend veranderden. Het bestaan van deze onbekende beschaving betekent een fundamentele herijking van de gangbare historische opvattingen. Harald Meller (1960) is archeoloog en directeur van het museum voor prehistorie in Halle an der Saale. Zijn vondst van de schijf van Nebra geniet internationale erkenning. Kai Michel (1967) is historicus en wetenschapsjournalist. Samen met Carel van Schaik schreef hij de bestseller Het oerboek van de mens (30.000 exemplaren verkocht).

Het is drukkend warm op woensdag 12 mei 1897. Veenarbeiders Willem Emmens en Hendrik Barkhof zijn hard aan het werk in een veentje tussen Vries en Yde. Met een baggerbeugel scheppen ze zwarte veenmodder uit het bruine water. Dan gebeurt er iets wat niemand verwacht: ze halen een lichaam naar boven. De twee mannen schrikken zich een ongeluk en rennen in paniek naar huis. Zo begint Het meisje van Yde, een kinderboek over het beroemdste veenlijk.

De eeuwen tussen 900 en 1100 zijn een belangrijke overgangsperiode in de geschiedenis van wat nu Nederland is. Het gebied verandert ingrijpend qua landschap, bevolking, bebouwing, taal en cultuur. Het wordt beter bereisbaar. Deze veranderingen creëren een Nederland dat herkenbaar is voor bezoekers van nu, met dijken om ontgonnen land, een burcht na elke rivierbocht en kerktorens aan de horizon. Het Nederland van de 10de en 11de eeuw, grotendeels bestuurd door de bisschop van Utrecht, is de noordwestelijke punt van het Heilige Roomse Rijk, geregeerd vanuit het Rijnland. De blik is meer dan nu naar het oosten gericht. De machthebbers onderhouden contacten met Rome, het Byzantijnse rijk en de rest van de wereld. In die netwerken worden kennis en verhalen verspreid, van vroeger of van ver weg. Daarmee reizen mensen in gedachten. Voor deze eeuwen is archeologie de belangrijkste bron, in combinatie met teksten en afbeeldingen in handgeschreven boeken. In schatkamers zijn kunstobjecten vol goud en edelstenen bewaard gebleven en textiel uit de hele wereld. Middenin deze periode viel de millenniumwisseling van het jaar 1000, een sleutelmoment in de christelijke tijdrekening. De verwachtingen waren hooggespannen, maar ook toen is de wereld niet vergaan. Dit rijk geïllustreerde boek, geschreven door conservator dr. Annemarieke Willemsen, verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden in 2023-2024.

‘Van neanderthaler tot rendierjager’ is het eerste deel in een toegankelijk en rijk geïllustreerde reeks over de archeologie van Drenthe. Meer dan 115.000 jaar geleden liet een neanderthaler zijn vuurstenen werktuig achter in wat wij nu Drenthe noemen. Voor zover we weten was hij of zij de allereerste mens in deze contreien. In de daaropvolgende 85.000 jaar zou deze nu uitgestorven menssoort met tussenpozen in Drenthe verblijven. Van hun aanwezigheid zijn echter niet veel sporen achtergebleven. Alleen hun stenen werktuigen herinneren ons aan deze lang vervlogen tijden. Archeologen kunnen echter veel afleiden aan deze oeroude artefacten. Waar zijn ze voor gebruikt? Hoe zijn ze gemaakt en wat vertellen ze ons over het leven van de neanderthaler in Drenthe? Zo’n 40.000 jaar geleden stierf de neanderthaler uit en bleef de nieuwkomer Homo sapiens alleen achter. Omdat het noorden van Europa gevangen was in de ijskoude greep van de ijstijd leefden onze verre voorouders in eerste instantie alleen in meer zuidelijkere regio’s. Maar toen de temperatuur steeg, trokken ook deze jagers op den duur naar Drenthe. Omdat zij voornamelijk leefden van de jacht op rendieren, noemen wij hen ‘rendierjagers’. In een tijd van zeer snelle klimaatwisselingen aan het einde van de laatste ijstijd volgden verschillende rendierjagersculturen elkaar snel op. Ook van deze mensen zijn de meeste sporen volledig verdwenen, maar dankzij resten van hun kampementen, haardplaatsen en wederom stenen werktuigen vangen we een glimp op van hun dagelijks leven. In ’Van neanderthaler tot rendierjager’ vertellen wij het verhaal van deze prehistorische mensen die leefden in wat archeologen de Oude Steentijd noemen. In een voor ons onherkenbaar Drenthe, volkomen afhankelijk van het klimaat en van wat de natuur hen bood, hadden zij allen hun eigen manier om hier een bestaan op te bouwen. Maar of dit altijd even succesvol was…. De reeks ‘Archeologie in Drenthe’ is een samenwerking van Stichting Het Drentse Landschap, Het Hunebedcentrum, Stichting Stone en Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum.

Vanaf de late middeleeuwen tot eind 18e eeuw kwamen aan de kust bij Katwijk regelmatig de resten van een mysterieuze ruïne tevoorschijn die vanaf 1543 als curiosum regelmatig op Nederlandse kaarten werd afgebeeld. Volgens Romeinse bronnen moet hier een fort gelegen hebben op het eindpunt van de grens van het Romeinse vasteland. Al eeuwen proberen onderzoekers deze verdronken 'Brittenburg' terug te vinden en te begrijpen wat het was. In 1960 werd tevergeefs twee weken lang door duikers bij Katwijk in zee gezocht. Nieuw ontdekte documenten vormden de aanleiding om in oude manuscripten en kaarten te snuffelen. Waar archeologen normaal gesproken kunnen graven in de grond, moet de Brittenburg onderzoeker zich baseren op eeuwenoude documenten met ooggetuigenverslagen, afbeeldingen en kaarten waarop met een kruis of 'passen tot de kerktoren' staat aangegeven waar wat gezien is. Na eeuwen tevergeefs speurwerk leek deze beroemdste 'cold case' van de Nederlandse archeologie onoplosbaar. In dit boek wordt de zaak heropend en gaat de lezer stap voor stap mee op een speurtocht aan de hand van nieuw bewijsmateriaal. Het biedt interessante resultaten die een ander licht werpen op de Brittenburg, de verdronken hoeksteen van het Romeinse Rijk. Inhoud: Voorwoord 1 Inleiding: hoeksteen van het Romeinse rijk 2 Pioniers in barre omstandigheden 3 Vondsten uit de verdronken ruïne 4 De Romeinse strijd tegen het water 5 De oostelijke poort krijgt vorm 6 Op het spoor van de verdwenen plattegrond 7 De ligging van de verdronken ruïne 8 Een ingekrompen laat-Romeinse burcht 9 De Brittenburg als groot Romeins castellum 10 Het begin van een volgende fase Dankwoord Verantwoording illustraties Literatuur Eindnoten

This popular-science book tells the story of one of the most important, but least known major archaeological sites in Europe: Doggerland. Few people know that the beaches along the North Sea lie on the edge of a vast lost world. A prehistoric landscape that documents almost a million years of human habitation and lay dry for most of that time. Doggerland is where early hominids left the first footprints in northern Europe, more than 900,000 years ago. Later, for hundreds of thousands of years, it was the scene of ice ages. A world of woolly mammoths and rhinoceroses, horses and reindeer and the successful Neanderthals who hunted them, including Krijn: the first Neanderthal from Doggerland. At the end of the last Ice Age, the first modern humans also left their traces here, including the famous Leman-and-Ower-Banks spearhead – the first documented Doggerland find – and some of the oldest art in the region. With the onset of the Holocene, our current era, Doggerland’s inhabitants were increasingly confronted with climate change and rising sea levels, just as we are today. The Mesolithic hunter-gatherers lived in a rich, but constantly changing world – to which they successfully adapted. Ongoing submergence and a huge tsunami around 6150 BC marked the beginning of the end. A few centuries later, the last islands disappeared under the waves and with them the story of Doggerland was lost in time. This book brings this vanished world back to the surface.

Dacië – het oude Roemenië – staat in de klassieke oudheid al bekend als een ‘rijk van goud en zilver’. De talloze archeologische schatten die hier in de twintigste eeuw gevonden zijn, laten zien dat de geruchten over de Dacische rijkdom niet ongegrond waren. Maar de Daciërs waren meer dan alleen liefhebbers van goud en zilver: ze bouwden imposante heuvelforten, bedreven handel met verre koninkrijken, en ze zetten het imposante landschap van het Karpatengebergte naar hun eigen hand. Nieuwe archeologische onderzoeken laten zien hoe over een periode van ruim tweeduizend jaar de Dacische koninkrijken ontstonden. Door de invloeden van verschillende volkeren zoals de Scythen, de Grieken en de Kelten vormden de Daciërs hun eigen cultuur. Al deze verschillende elementen zijn terug te zien in de begrafenispraktijken, de mythologie en de architectuur. Dacia – Rijk van goud en zilver laat zien waar de rijkdom van de Daciërs vandaan kwam, maar kijkt ook verder dan het glinsterende goud en zilver.

Dit publieksboek (3de druk) vertelt het verhaal van één van de belangrijkste, maar minst bekende archeologische vindplaatsen van Europa: Doggerland. Slechts weinigen weten dat onze stranden aan de rand liggen van een enorm verdwenen landschap. Een prehistorische wereld die bijna een miljoen jaar menselijke bewoning documenteert en die gedurende het grootste deel van die tijd droog lag. Het is de plek waar meer dan 900.000 jaar geleden de eerste voetstappen van vroege mensachtigen in Noord-Europa werden achtergelaten. Daarna was het honderdduizenden jaren lang het toneel van ijstijden: de wereld van wolharige mammoeten en neushoorns, paarden en rendieren en de succesvolle Neanderthalers, waaronder Krijn – de eerste van Nederland, die erop jaagden. De eerste moderne mensen aan het eind van de laatste ijstijd lieten hier eveneens hun sporen achter, waaronder een schedelfragment van de oudste mens van Nederland en de vroegste kunst uit onze streken. Doggerland was vooral ook het gebied dat met het aanbreken van het Holoceen, ons huidige tijdperk, in toenemende mate werd geconfronteerd met klimaatverandering en zeespiegelstijging, net als nu. De mesolithische jager-verzamelaars leefden er in een rijke, maar constant veranderende wereld, waarbij een enorme tsunami rond 6150 voor Christus een eerste genadeklap vormde. Enkele eeuwen later verdwenen de laatste eilanden onder water en daarmee ook Doggerland. Dit boek haalt deze verdwenen wereld weer boven water.

Op zoek naar de middeleeuwse wortels van de hoofdstad. Op 27 oktober 1275 werd ‘Amestelledamme’ voor het eerst genoemd in een document, het tolprivilege van graaf Floris V. Amsterdam was toen nog een kleine nederzetting bij IJ en Amstel, maar zou al snel uitgroeien tot een invloedrijke havenstad en beroemd bedevaartsoord. Hoe ontstond Amsterdam? Wat voor leven had de middeleeuwse Amsterdammer? Aan de hand van archiefstukken, archeologische vondsten en plekken in de huidige stad vertellen historici en archeologen over deze onderbelichte periode in de Amsterdamse geschiedenis. Ze verhalen over de eerste bewoners en thema’s als de macht in de stad, misdaad en straf, feest en vermaak, religie, handel, en de zorg voor elkaar. Dit rijk geïllustreerde boek brengt de middeleeuwen dichterbij dan ooit tevoren.

Op 8 december 2023 is bij Batavialand te Lelystad de Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland (het vijftiende Glavimans symposion) georganiseerd. Dit jaar was ‘Straatvaart’ het centrale thema, de scheepvaart op het Mediterrane gebied en de Levant. Het betreft een relatief onderbelicht onderwerp binnen de maritieme geschiedenis, waar vanuit de maritieme archeologie een grote bijdrage aan kan worden geleverd. Meerdere sprekers hebben het onderwerp vanuit verschillende invalshoeken benaderd. Naast onderzoek van scheepswrakken, zijn de historie van de Straatvaart, botanisch onderzoek en keramiek aan bod gekomen. Verder was ook aandacht voor recent onderzoek met andere onderwerpen, waarbij zowel vrijwilligers, professionals als studenten met een maritiem-archeologische of historische achtergrond aan het woord kwamen. Het symposion en de bijbehorende bundel met de bijdragen aan deze dag bieden een platform waar nieuwe inzichten kunnen worden uitgewisseld en bediscussieerd. De Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland is niet alleen bedoeld voor archeologen, historici en scheepsbouwkundigen, maar ook voor studenten en vrijwilligers in de (onderwater)archeologie, gezien hun steeds belangrijker wordende rol in het archeologisch bestel. De Glavimans Stichting stimuleert het interdisciplinair scheepswrakkenonderzoek in Nederland.

Op 8 december 2023 is bij Batavialand te Lelystad de Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland (het vijftiende Glavimans symposion) georganiseerd. Dit jaar was ‘Straatvaart’ het centrale thema, de scheepvaart op het Mediterrane gebied en de Levant. Het betreft een relatief onderbelicht onderwerp binnen de maritieme geschiedenis, waar vanuit de maritieme archeologie een grote bijdrage aan kan worden geleverd. Meerdere sprekers hebben het onderwerp vanuit verschillende invalshoeken benaderd. Naast onderzoek van scheepswrakken, zijn de historie van de Straatvaart, botanisch onderzoek en keramiek aan bod gekomen. Verder was ook aandacht voor recent onderzoek met andere onderwerpen, waarbij zowel vrijwilligers, professionals als studenten met een maritiem-archeologische of historische achtergrond aan het woord kwamen. Het symposion en de bijbehorende bundel met de bijdragen aan deze dag bieden een platform waar nieuwe inzichten kunnen worden uitgewisseld en bediscussieerd. De Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland is niet alleen bedoeld voor archeologen, historici en scheepsbouwkundigen, maar ook voor studenten en vrijwilligers in de (onderwater)archeologie, gezien hun steeds belangrijker wordende rol in het archeologisch bestel. De Glavimans Stichting stimuleert het interdisciplinair scheepswrakkenonderzoek in Nederland.

Normaal gesproken vormt deze bundel de neerslag van de laatste metaaltijdendag. Op 20 oktober 2023 was de metaaltijdendag te gast in Tiel, en werden de resultaten van het grootste onderzoek Tiel-Medel gepresenteerd. De onderzoekers hadden begrijpelijk wel genoeg geschreven over Tiel, en in deze bundel zijn dan ook geen bijdragen over Tiel te vinden. Wat wel te vinden is, is een breed scala aan bijdragen over objecten en nederzettingen, van speerpunten tot spiegels, en van compacte dorpen tot een handelsknooppunt. De Metaaltijdendag is een initiatief van de Stichting Metaaltijdenonderzoek Nederland (SMON), die zo een breed platform wil bieden aan een ieder met belangstelling voor de laat-prehistorische samenlevingen. Om de verhalen zoveel mogelijk toegankelijk te maken, biedt de Stichting de gelegenheid de gehouden lezingen te publiceren in een bundel. In die zin vormt deze publicatie de verslaglegging van het jaarlijkse congres, maar ook andere bijdragen over de metaaltijden zijn welkom. Samengebracht in deze bundel raken de verhalen over, en interpretaties van, laat-prehistorische samenlevingen verbonden.

De bronstijd (2000-800 v.Chr.) is een sleutelperiode in de prehistorie van Nederland en Europa. De opkomst van een nieuw metaal – brons – leidt tot ingrijpende ontwikkelingen in de samenleving die tot de dag van vandaag doorklinken. Een grootschalige migratie van oost naar west, aan het eind van de steentijd, markeert het begin van een periode van revolutionaire ontwikkeling op maatschappelijk, technologisch en cultureel vlak. Brons, een legering van koper en tin, vormt daarvan de motor. Dit materiaal – taai, hard en glimmend als goud in de zon – blijkt geschikt voor superieure werktuigen, sieraden en wapens. Koper en tin komen maar op enkele plaatsen in Europa voor, hetgeen leidt tot verstrekkende uitwisselingsnetwerken over land en zee en tot de opkomst van een vroege vorm van geld. Deze nieuwe, intensievere contacten veranderen de samenleving voorgoed. Er ontstaan elites die nauw contact met elkaar onderhouden. Religieuze ideeën, symbolen, rituelen en astronomische kennis worden wijd gedeeld en verbinden veraf gelegen delen van Europa voor het eerst onlosmakelijk met elkaar. Macht en bezit creëren echter ook spanningen en leiden tot conflict en oorlog. Hoewel er in voorgaande periodes ook wel geweld was, zien we nu voor het eerst een voorwerp dat puur en alleen bedoeld was om een tegenstander te doden: het zwaard. De opkomst van dit wapen gaat samen met de eerste grootschalige oorlogsvoering waarbij honderden krijgers betrokken zijn. Van superieure wapens en sieraden tot grensverleggende technologieën, de bronstijd is een tijdperk van ongekende dynamiek en verandering. Ontdek in dit boek hoe deze periode, die op het eerste gezicht vervreemdend is, misschien ook fundamenten herbergt van de samenleving zoals wij die kennen.

Normaal gesproken vormt deze bundel de neerslag van de laatste metaaltijdendag. Op 20 oktober 2023 was de metaaltijdendag te gast in Tiel, en werden de resultaten van het grootste onderzoek Tiel-Medel gepresenteerd. De onderzoekers hadden begrijpelijk wel genoeg geschreven over Tiel, en in deze bundel zijn dan ook geen bijdragen over Tiel te vinden. Wat wel te vinden is, is een breed scala aan bijdragen over objecten en nederzettingen, van speerpunten tot spiegels, en van compacte dorpen tot een handelsknooppunt. De Metaaltijdendag is een initiatief van de Stichting Metaaltijdenonderzoek Nederland (SMON), die zo een breed platform wil bieden aan een ieder met belangstelling voor de laat-prehistorische samenlevingen. Om de verhalen zoveel mogelijk toegankelijk te maken, biedt de Stichting de gelegenheid de gehouden lezingen te publiceren in een bundel. In die zin vormt deze publicatie de verslaglegging van het jaarlijkse congres, maar ook andere bijdragen over de metaaltijden zijn welkom. Samengebracht in deze bundel raken de verhalen over, en interpretaties van, laat-prehistorische samenlevingen verbonden.

Fossiele eiken, veen- of bostoponiemen, Romeinse houtskoolmeilers, wildforstersgoederen, kogelpotten, relieken en bescherming van het landschap: in De logica van het landschap geven 31 artikelen samen een beeld van het brede werkterrein van de archeologie en landschapsgeschiedenis. De auteurs zijn archeologen of onderzoekers uit aanpalende vakgebieden. Ze schrijven over de archeologie van Oost-Nederland en Limburg, over bossen en bosgeschiedenis, veengebieden en zandlandschappen, maar ook over onderwerpen als de voedingsmiddelenbehoefte, bevolkingsdichtheid, Oranjekeramiek en kerkarchitectuur. De logica van het landschap is een zeer gevarieerd en rijk geïllustreerd boek voor iedereen die geïnteresseerd is in de archeologie en geschiedenis van het landschap. Het boek is aangeboden aan landschapsarcheoloog en hoogleraar Ecologische Landschapsgeschiedenis Bert Groenewoudt bij zijn afscheid bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Bert Groenewoudt heeft veel collega-onderzoekers geïnspireerd en gemotiveerd. Bevriende onderzoekers hebben dit liber amicorum voor hem samengesteld. De rijke variatie aan onderwerpen reflecteert zijn brede interesse en uitgebreide oeuvre. De grote hoeveelheid bijdragen en de variatie in onderwerpen zijn te beschouwen als resultaten van zijn werkzame leven bij de RCE in dienst van de archeologie en het landschap.

Dacië – het oude Roemenië – staat in de klassieke oudheid al bekend als een ‘rijk van goud en zilver’. De talloze archeologische schatten die hier in de twintigste eeuw gevonden zijn, laten zien dat de geruchten over de Dacische rijkdom niet ongegrond waren. Maar de Daciërs waren meer dan alleen liefhebbers van goud en zilver: ze bouwden imposante heuvelforten, bedreven handel met verre koninkrijken, en ze zetten het imposante landschap van het Karpatengebergte naar hun eigen hand. Nieuwe archeologische onderzoeken laten zien hoe over een periode van ruim tweeduizend jaar de Dacische koninkrijken ontstonden. Door de invloeden van verschillende volkeren zoals de Scythen, de Grieken en de Kelten vormden de Daciërs hun eigen cultuur. Al deze verschillende elementen zijn terug te zien in de begrafenispraktijken, de mythologie en de architectuur. Dacia – Rijk van goud en zilver laat zien waar de rijkdom van de Daciërs vandaan kwam, maar kijkt ook verder dan het glinsterende goud en zilver.

Lang voordat Cleopatra over het land van de Nijl regeerde, waren er al machtige koninginnen in Egypte. Zij stonden aan de zijde van de farao bij al zijn activiteiten en blijken een soms verrassend onafhankelijke positie in te nemen. Dit boek beschrijft de vele facetten van het leven van de Egyptische koningin. Hoe was haar relatie met haar echtgenoot de farao, haar familie, de hofhouding en de harem? Welke politieke, religieuze en familiezaken hielden haar bezig? Wat kwam er kijken bij haar begrafenis en hoe was haar relatie tot de godinnen van Egypte? Dit boek concentreert zich op de bloeiperiode van het oude Egypte, het zogenoemde Nieuwe Rijk (ca. 1539-1077 v.Chr.). Belangrijke koninginnen in die tijd waren Ahmose Nefertari, Hatsjepsoet, Teje, Nefertiti en Nefertari. De auteurs zijn als egyptoloog werkzaam bij binnen- en buitenlandse wetenschappelijke instellingen, waaronder de Universiteit Leiden, het Museo Egizio (Turijn) en het Rijksmuseum van Oudheden.

Het koloniale rijk van Nederland spreidde zich uit over de hele wereld. Ook in westelijk Afrika vestigde de West Indische Compagnie (WIC) handelsposten. De belangrijkste koopwaar betrof slaafgemaakten, ivoor en goud. Vanaf de vroege zeventiende eeuw tot het einde van de negentiende eeuw oefenden de Nederlanders met deze handel vergaande invloed uit op Afrikaanse samenlevingen, met name op de Goudkust, het huidige Ghana. Vanuit het fort Elmina werden jaarlijks duizenden slaafgemaakten naar Amerika verscheept om daar dwangarbeid op plantages te verrichten. Dit boek is de meest uitputtende compilatie die er bestaat van de wetten die Nederland uitvaardigde, van de traktaten met inheemse en andere vorsten, en van de reglementen die de WIC bekend maakte om het reilen en zeilen van deze koloniale vestigingen te reguleren. Het boek biedt daarmee een gedetailleerde inkijk in de koloniale praktijken en in de Afrikaanse samenleving van die tijd. De landen in de regio zelf kennen geen schriftelijke bronnen over deze periode, en daarmee biedt dit boek ook een unieke inkijk in de West-Afrikaanse geschiedenis zelf. De collectie bronnen is samengesteld, geredigeerd en van toelichtingen voorzien door ervaren wetenschappers. Onderzoekers op het gebied van de koloniale geschiedenis krijgen met dit boek toegang tot een deel van het Nederlandse koloniale archief die, mits bestudeerd volgens kritische historisch-wetenschappelijke methodes, een schat aan nieuwe informatie kan opleveren.

Op 9 december 2022 is bij Batavialand te Lelystad de Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland (het 14de Glavimans symposion) georganiseerd. Het centrale thema was ‘Zeegaande houten schepen’. Als bestuur van de Glavimans Stichting hebben we ernaar gestreefd om naast het centra­le thema een breed programma aan te bieden met ook aandacht voor recent onderzoek, waarbij zowel vrijwilligers, professionals als studenten met een maritiem-archeologische of historische achtergrond aan het woord konden komen. De organisatie van de Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland biedt een platform waar nieuwe inzichten kunnen worden uitgewisseld en bediscussieerd. Deze dag is niet alleen bedoeld voor archeologen, historici, scheepsbouwkundigen, maar ook voor studenten en vrijwil­ligers in de (onderwater)archeologie, gezien hun steeds belangrijker wordende rol in het archeologisch bestel. De Glavimans Stichting stimuleert het interdisciplinair scheeps­wrakken­onderzoek in Nederland.

Op 9 december 2022 is bij Batavialand te Lelystad de Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland (het 14de Glavimans symposion) georganiseerd. Het centrale thema was ‘Zeegaande houten schepen’. Als bestuur van de Glavimans Stichting hebben we ernaar gestreefd om naast het centra­le thema een breed programma aan te bieden met ook aandacht voor recent onderzoek, waarbij zowel vrijwilligers, professionals als studenten met een maritiem-archeologische of historische achtergrond aan het woord konden komen. De organisatie van de Dag van de historische maritieme archeologie in Nederland biedt een platform waar nieuwe inzichten kunnen worden uitgewisseld en bediscussieerd. Deze dag is niet alleen bedoeld voor archeologen, historici, scheepsbouwkundigen, maar ook voor studenten en vrijwil­ligers in de (onderwater)archeologie, gezien hun steeds belangrijker wordende rol in het archeologisch bestel. De Glavimans Stichting stimuleert het interdisciplinair scheeps­wrakken­onderzoek in Nederland.

Zwartwit Paperback versie, 636 pagina's, A4-formaat Ruim 1500 zwartwit foto's - standaard inkjet kwaliteit Met een korte samenvatting per paragraaf Diverse plattegronden en kaartjes 'Megalieten' is een onmisbare bron voor iedereen die nieuwsgierig is naar de diepgewortelde mysteries van ons oude verleden en ons mens-zijn. Het is het verhaal van Europa, dat 10.000 jaar geleden begon, maar ook het verhaal van de mensheid. Na 21 reisgidsen over monumentale bouwwerken uit het stenen tijdperk was het tijd voor een allesomvattend werk. Dit epische verhaal begint bij vroege boeren die vanuit het Midden-Oosten via Turkije naar Europa trokken, op zoek naar vruchtbare grond voor hun nakomelingen. Van een kleine groep kolonisten groeiden ze uit tot bloeiende samenlevingen van boeren en zeelieden, met een rijke en diverse cultuur. Vanaf 4500 v. Chr. verspreidde het megalithisme zich over het hele continent. 'Megalieten' overstijgt grenzen en onderzoekt honderden megalithische monumenten, waarbij verbanden worden gelegd tussen tientallen culturen en duizenden jaren in de late steentijd. Vanuit een evolutionair antropologisch perspectief biedt het verrassende inzichten in de eeuwenoude vragen over de betekenis van hunebedden, menhirs en steencirkels. Deze antwoorden werpen ook licht op hedendaagse vraagstukken. Met meer dan 1500 boeiende foto's komt het verhaal tot leven en wordt het toegankelijk en meeslepend. Korte samenvattingen helpen de lezer de grote lijnen vast te houden.

'Megalieten' is een onmisbare bron voor iedereen die nieuwsgierig is naar de diepgewortelde mysteries van ons oude verleden en ons mens-zijn. Het is het verhaal van Europa, dat 10.000 jaar geleden begon, maar ook het verhaal van de mensheid. Na 21 reisgidsen over monumentale bouwwerken uit het stenen tijdperk was het tijd voor een allesomvattend werk. Dit epische verhaal begint bij vroege boeren die vanuit het Midden-Oosten via Turkije naar Europa trokken, op zoek naar vruchtbare grond voor hun nakomelingen. Van een kleine groep kolonisten groeiden ze uit tot bloeiende samenlevingen van boeren en zeelieden, met een rijke en diverse cultuur. Vanaf 4500 v. Chr. verspreidde het megalithisme zich over het hele continent. 'Megalieten' overstijgt grenzen en onderzoekt honderden megalithische monumenten, waarbij verbanden worden gelegd tussen tientallen culturen en duizenden jaren in de late steentijd. Vanuit een evolutionair antropologisch perspectief biedt het verrassende inzichten in de eeuwenoude vragen over de betekenis van hunebedden, menhirs en steencirkels. Deze antwoorden werpen ook licht op hedendaagse vraagstukken. Met meer dan 1500 boeiende foto's komt het verhaal tot leven en wordt het toegankelijk en meeslepend. Korte samenvattingen helpen de lezer de grote lijnen vast te houden. Dr. Hendrik Gommer (1962) is afgestudeerd bioloog, godsdienstwetenschapper en rechtswetenschapper. Hij deed sinds 2007 o.a. wetenschappelijk onderzoek naar evolutionair biologische achtergronden van de menselijke culturele en morele ontwikkeling. Samen met zijn vrouw Elsa Visser reist hij sinds 2015 langs de duizenden megalithische monumenten van Europa op zoek naar de betekenis ervan. De 21 delen tellende reisgidsenserie Mythische Stenen was het resultaat.

Met het huidige archeologisch bestel, de impact van de ‘third science’- revolutie en de toenemende aandacht voor erfgoed lijkt de Nederlandse archeologie sterker in de samenleving verankerd dan ooit. Maar wie zit er eigenlijk te wachten op het verleden dat archeologen menen te schrijven, en waarom eindigen de verhalen van archeologie vaak in de rafelranden van de canonieke geschiedenis? Bij archeologie past geen kruideniersmentaliteit: ze is één van de meest krachtige manieren om geschiedenis te schrijven. We moeten dan wel bereid zijn op een heel andere manier te gaan opereren. David Fontijn laat zien waarom juist de Nederlandse archeologie een ‘deep history’-perspectief kan bieden op essentiële problemen van deze tijd zoals massamigratie, de constructie van groepsidentiteit in een multi-culturele geglobaliseerde wereld en destructieve economieën. Wel moeten we accepteren dat het verleden dat we reconstrueren zich vaak helemaal niet leent voor (nationale) zelfverheerlijking en dat obsessies met ‘onze voorouders’ onverwachte en misschien zelfs uiterst onaangename conclusies kunnen hebben. Dit postuum gepubliceerde essay is een bewerking van de 31e C.J.C. Reuvenslezing, uitgesproken op donderdag 21 november 2019 tijdens de 49e Reuvensdagen te Apeldoorn.

Deze bundel vormt de neerslag van de 10e Nederlandse metaaltijdendag gehouden op 16 en 17 oktober 2022 in Assen. Op de ochtend van de eerste dag werden lezingen gehouden rondom de tentoonstelling van de Nebraschijf. In de middag van de eerste dag en op de tweede dag was er ruimte voor een breed scala aan onderwerpen die de gehele periode van de metaaltijden omvatten. Daarnaast hebben andere onderzoekers hun bevindingen in de bundel gepresenteerd. Zo kunt u onder andere lezen over bijzondere bronstijdvondsten uit Heiloo en Deuren, Nederlandse glasvondsten uit de ijzertijd en bronstijd, barnsteen, een werkplaats uit Wange-Damekot en grafveld uit Kasterlee. De Metaaltijdendag is een initiatief van de Stichting Metaaltijdenonderzoek Nederland (SMON), die zo een breed platform wil bieden aan een ieder met belangstelling voor de laat-prehistorische samenlevingen. Om de verhalen zoveel mogelijk toegankelijk te maken, biedt de Stichting de gelegenheid de gehouden lezingen te publiceren in een bundel. In die zin vormt deze publicatie de verslaglegging van het jaarlijkse congres, maar ook andere bijdragen over de metaaltijden zijn welkom. Samengebracht in deze bundel raken de verhalen over, en interpretaties van, laat-prehistorische samenlevingen verbonden.

Deze bundel vormt de neerslag van de 10e Nederlandse metaaltijdendag gehouden op 16 en 17 oktober 2022 in Assen. Op de ochtend van de eerste dag werden lezingen gehouden rondom de tentoonstelling van de Nebraschijf. In de middag van de eerste dag en op de tweede dag was er ruimte voor een breed scala aan onderwerpen die de gehele periode van de metaaltijden omvatten. Daarnaast hebben andere onderzoekers hun bevindingen in de bundel gepresenteerd. Zo kunt u onder andere lezen over bijzondere bronstijdvondsten uit Heiloo en Deuren, Nederlandse glasvondsten uit de ijzertijd en bronstijd, barnsteen, een werkplaats uit Wange-Damekot en grafveld uit Kasterlee. De Metaaltijdendag is een initiatief van de Stichting Metaaltijdenonderzoek Nederland (SMON), die zo een breed platform wil bieden aan een ieder met belangstelling voor de laat-prehistorische samenlevingen. Om de verhalen zoveel mogelijk toegankelijk te maken, biedt de Stichting de gelegenheid de gehouden lezingen te publiceren in een bundel. In die zin vormt deze publicatie de verslaglegging van het jaarlijkse congres, maar ook andere bijdragen over de metaaltijden zijn welkom. Samengebracht in deze bundel raken de verhalen over, en interpretaties van, laat-prehistorische samenlevingen verbonden.

De eeuwen tussen 900 en 1100 zijn een belangrijke overgangsperiode in de geschiedenis van wat nu Nederland is. Het gebied verandert ingrijpend qua landschap, bevolking, bebouwing, taal en cultuur. Het wordt beter bereisbaar. Deze veranderingen creëren een Nederland dat herkenbaar is voor bezoekers van nu, met dijken om ontgonnen land, een burcht na elke rivierbocht en kerktorens aan de horizon. Het Nederland van de 10de en 11de eeuw, grotendeels bestuurd door de bisschop van Utrecht, is de noordwestelijke punt van het Heilige Roomse Rijk, geregeerd vanuit het Rijnland. De blik is meer dan nu naar het oosten gericht. De machthebbers onderhouden contacten met Rome, het Byzantijnse rijk en de rest van de wereld. In die netwerken worden kennis en verhalen verspreid, van vroeger of van ver weg. Daarmee reizen mensen in gedachten. Voor deze eeuwen is archeologie de belangrijkste bron, in combinatie met teksten en afbeeldingen in handgeschreven boeken. In schatkamers zijn kunstobjecten vol goud en edelstenen bewaard gebleven en textiel uit de hele wereld. Middenin deze periode viel de millenniumwisseling van het jaar 1000, een sleutelmoment in de christelijke tijdrekening. De verwachtingen waren hooggespannen, maar ook toen is de wereld niet vergaan. Dit rijk geïllustreerde boek, geschreven door conservator dr. Annemarieke Willemsen, verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden in 2023-2024.